^{Cilt 2}Geçmişim Ve Düşüncelerim_{Vladimir, Moskova, Petersburg ve Novgorod (1838-1847)}

Aleksandr Herzen’in Rus ve dünya edebiyatının doruklarından biri olarak kabul edilen dört ciltlik anıtsal otobiyografisi Geçmişim ve Düşüncelerim’in ikinci cildi (3. ve 4. Kısım) 1838-1847 dönemini kapsamaktadır. Dışsal olay ve olguların fazla yer tutmadığı 3. Kısım’da Herzen, kuzeni ve karısı Natalie’nin çetin çocukluk yıllarını, despot, bencil hala Prenses Hovanskaya karakterini geçmişe dönük olarak bir roman havası içinde ele almakta, Natalie ile aşklarının mahrem, kişisel yönlerini, maceralı evliliklerini, ilk sürgünün Vladimir’de geçen son yıllarını ve gençlik dönemlerinin kapanışını içe dokunan bir duyarlılıkla anlatmaktadır.

4. Kısım’da ise Herzen’in Petersburg’da İçişleri Bakanlığındaki memuriyet deneyimi, Belinski’nin yönettiği “Anavatan Notları” dergisinde yazmaya başlaması, sürgün gittiği Novgorod’daki hayatı ve Moskova’ya dönüşü konu edilmektedir. Yine bu kısımda Herzen, Moskova’daki yakın çevresini, “bizimkiler” diye adlandırdığı Belinski, Granovski, Bakunin, Stankeviç ve başka birçok ismi, karşı kampta yer alan Homyakov, Kireyevski kardeşler, Aksakov gibi Slavofilleri ve Çaadayev’i ayrıntılı şekilde ele almakta, 1840’ların Rus düşünce hayatının canlı bir panoramasını çizmektedir. Ketçer ve Botkin ile ilgili uzunca iki portre de yine bu ciltte yer almaktadır.

Geçmişim ve Düşüncelerim tarihsel bir monografi değil, tarihsel olayların, kendini tesadüfen bu olayların içinde bulan bir kişideki yansımalarıdır. A. Herzen

Goethe eğer Herzen’in bu kitabını [“Hapislik ve Sürgün”] görseydi onda geleceğin dünya edebiyatı kuramının parlak bir teyidini, kanıtını bulurdu. The Leader gazetesi, 21 Ocak 1860, Londra

Herzen tüm bir çağın ete kemiğe bürünmüş simgesi oldu ve bu çağı tüm kusurlarıyla, unutulmaz güzel olan ne varsa her şeyiyle şaşırtıcı derecede eksiksiz, bütünlüğü içinde, saf haliyle yazıya döktü. M. Gorki